Dagbouw is een vorm van mijnbouw waarbij de delfstoffen aan de oppervlakte worden ontgonnen, in tegenstelling tot gesloten mijnbouw waar de delfstoffen ondergronds ontgonnen worden. Wanneer er metalen of ertsen worden ontgonnen spreken we van dagbouwmijnen, worden er echter gesteenten en zand ontgonnen spreken we over dagbouwgroeven.
Dagbouw wordt toegepast op plaatsen waar de delfstoffen relatief dicht aan de oppervlakte liggen. De schaal van een dagbouwgroeve kan verschillen van een kleine dagbouw ontginning tot immens grote afgravingen waarvoor soms hele dorpen moeten verdwijnen.
Lokale geschiedenis van dagbouw
Vaak is dagbouw de eerste vorm van ontginning die wordt toegepast, in gebieden waar de delfstoffen dagzomen en makkelijk bereikbaar zijn. Zo wordt er al sinds de steentijd vuursteen ontgonnen in België en Nederland via dagbouw (en later via schachtbouw). Tijdens de ijzertijd werden er te Fondry Des Chiens in Viroinval reeds ijzerertsen ontgonnen in open lucht.
Tijdens de Romeinse tijd worden er in Borinage dagzomende steenkoollagen gedolven. In Zuid-Limburg wordt er dan weer een zachte kalksteensoort ontgonnen die men ‘Marga’ oftewel “Mergel” noemt. In Wallonië worden ook hardere kalksteensoorten gedolven in open lucht, zoals het Belgische Zwartmarmer, maar ook tal van andere natuurstenen.
Dagbouw in België en Nederland
- De Steengroeve van Soignies, waar Belgische Blauwe Hardsteen ontgonnen wordt, is de grootste sierkalksteengroeve van Europa
- De ENCI-Groeve bij Maastricht is de grootste dagbouwgroeve van Nederland. Tot 2018 werd hier mergel gedolven voor de cementindustrie
- Het grootste blok uit de Belgische geschiedenis werd in de steengroeve van Wérotte gezaagd. Het marmerblok van 15m x 12m x8m had een volume 1600m³ en woog maar liefst 4.400 ton.
- In het Maasland wordt sinds 1870 grind gebaggerd uit de bodem. Zo ontstonden de maasplassen en grindkuilen.
- Nabij Maasmechelen, Lommel en Dessel wordt zilverzand ontgonnen via dagbouw, ten behoeve van de glasindustrie
Dagbouw wereldwijd
Wereldwijd vinden we tal van indrukwekkende dagbouw ontginningen terug. Hier enkele voorbeelden
- De Garzweiler bruinkoolmijnen in Duitsland, behoren tot de grootste dagbouw ontginningen ter wereld. Wanneer de exploitatie in 2030 voltooid is zullen Garzweiler I en Garzweiler II een oppervlakte omvatten van respectievelijk 66km² en 48km².
- De Bingham Canyon Mine nabij Salt Lake City is dan weer de diepste dagbouw ontginning ter wereld, met een diepte van 1.2 km.
- De Berkeley Pit mine in Montana is een van de dodelijkste plaatsen op aarde, door het extreem hoge kopergehalte.
Impact op de omgeving
Dagbouwgroeven kunnen vaak enorme groottes aannemen, met een behoorlijke impact op de omgeving.
Invloed op het grondwaterpeil
Grondwater is een grote vijand voor alle vormen van mijnbouw. Om de bruikbare steenlaag of ertslaag te kunnen ontginnen moet men vaak grote hoeveelheden water wegpompen. Dit leidt vaak tot een dalend grondwaterpeil in de omgeving.
Toenemend vrachtvervoer
Het openen van een nieuw ontginning via dagbouw, betekent een enorme toename in het vrachtverkeer. Dit heeft een serieuze impact op de leefbaarheid van de omgeving. Zeker wanneer de vrachtroutes bestaande woonkernen doorkruisen. Het zware vrachtverkeer zorgt voor toenemend omgevingsgeluid en extra slijtage aan de wegen. De uitbreiding of opstart van een dagbouwgroeve stuit dan ook op steeds meer protest van omwonenden omwille van deze redenen.
Bedreiging voor cultureel ondergronds erfgoed
Bij sommige groeves is men tijdens een laatste ontginningsfase overgestapt naar dagbouw waardoor de ingangsgebieden of soms gehele gangenstelsel via dagbouw zijn afgegraven. Ook vandaag, anno 2024 worden eeuwenoude ondergrondse gangenstelsels bedreigd door afgraving voor de steeds hongerige cementmolens.
